Gợi ý thực hành tư duy phân tích insight
Hay các bài tập hướng dẫn sử dụng não mỗi ngày
THINK là chuỗi bài viết về tư duy trong phân tích, cách nghĩ và các tư duy để phát triển bản thân, cách tư duy phân tích hiểu về tâm lý hành vi và phân tích trong tiếp thị kinh doanh.
Hello chào bạn.
Tuần trước chúng ta đã lật lại khái niệm insight là gì, nghĩa là gì, khác gì với ý tưởng và quan trọng hơn hết là nhận định "cảm xúc cũng là một dạng dữ liệu".
Đây là một thông tin rất quan trọng, vì khi bạn hình thành khái niệm thông tin vượt ra khỏi những kiến thức thông thường trong sách giáo khoa hay con số, bạn sẽ bắt đầu nhạy hơn trong quan sát và nhận diện hành vi tâm sinh lý của một đối tượng nào đó. Và đây là chìa khóa mài giũa kỹ năng phân tích và tìm kiếm insight đó.
Trong bản tin hôm nay, chúng ta sẽ đi tiếp phần gợi ý cách thực hành để trau dồi kỹ năng phân tích insight nhé.
Tạo tình huống giả lập
Cái gì đụng tới phân tích, thì cái đó sẽ đòi hỏi một chút khả năng phán đoán của bạn. Phán đoán ở đây không đơn thuần là dự đoán tương lai. Việc này rất khó nếu bạn là người mới bắt đầu.
Bạn còn nhớ ví dụ phát triển trực giác trong ngành từ bản tin trước không? Loại trực giác đó bạn chỉ phát triển được khi đã lặn sâu trong một ngành nghề trong nhiều thời gian rồi. Nhờ đó việc dự đoán đường đi nước bước trong tương lai mới dễ dàng.
Nhưng với một người mới, thì học cách phán đoán tình huống bằng việc giả lập cũng là một cách hay để rèn luyện tâm trí. Một cách đơn giản, điều này nghĩa là bạn sẽ tự đặt câu hỏi "What if" hay sử dụng cụm từ "Nếu , thì".
Đây là một bài tập brainstorming của dân làm sáng tạo, cũng như các buổi nghiên cứu nhóm của người làm chiến lược và tất nhiên là người làm phân tích cũng sẽ có. Khi bạn đặt một giả tưởng "Chuyện gì sẽ xảy ra nếu như ....? " hay "Nếu a xuất hiện, thì sao?" là lúc bạn bắt đầu kích hoạt não vận động.
Khi làm chuyện này, bạn không tiếp nhận thông tin một cách thụ động, nghĩa là chỉ nạp thông tin vào đầu như một diễn biến sự kiện đang xảy ra. Bạn sẽ bắt đầu nhìn nhận thông tin ở thế chủ động và đặt mình vào vị trí của sự việc, đối tượng đó và hình dung các bối cảnh một câu chuyện sẽ xảy ra.
Để làm gì?
Để mường tượng những điều có khả năng xảy ra, để liệt kê các giả thuyết, và để lường trước được các yếu tố mà bạn có thể cần xem xét trong quá trình phân tích.
Đây cũng là một bài tập cơ bản cho bộ môn quản trị rủi ro. Và đây cũng là nguyên lý cho các thuật toán về dự đoán các xu hướng, khả năng có thể xảy ra trong tương lai. Bởi vì thông thường, bạn sẽ dựa vào kinh nghiệm, dữ liệu trong quá khứ để bỏ thêm các tình huống tưởng tượng và phóng chiếu tới tương lai.
Nhưng nói chung, khi thực hành việc giả lập tình huống, bạn sẽ từng bước làm chủ thông tin và làm chủ tình huống cho công cuộc phân tích của mình.
*Lưu ý một chút: với những bạn suy nghĩ thái quá (overthinker), khả năng cao bạn sẽ có bỏ các yếu tố long trời lở đất thiên tai hỏa hoạn v..v.. vào tình huống tưởng tượng, nên một lời khuyên là, hãy hỏi "bao nhiêu % khả năng tình huống này sẽ xảy ra?" để bản thân không tự gài bẫy chính mình nhé.
Chuyển đổi góc nhìn
Mặc dù để có hiểu biết sâu sắc về một thứ gì đó (hay còn gọi là insight), chúng ta bắt buộc phải đi sâu vào chuyên môn hay lĩnh vực đó. Nhưng với kỹ năng phân tích, bạn cần mở rộng góc nhìn của mình, để không rơi vào lối mòn trong tư duy.
Hãy học cách lật ngược góc nhìn, xoay chiều tới lui khi xem xét một thông tin, sự kiện, hiện tượng nào đó. Đôi khi, chỉ cần xem xét thông tin ở vai trò của một người khác, bạn sẽ nhặt nhạnh được các insight rất mới mẻ, thậm chí mang tính đột phá.
Ví dụ nhé: trong một bộ phim của Nhật mà mình xem, một cậu chàng cao ráo nằm trong đội tuyển bóng rổ quốc gia và ôm trong mình giấc mơ trở thành kiến trúc sư trong kì thi cuối cấp 12 chuẩn bị vào đại học. Sự tình tréo ngoeo, cậu bị tai nạn và liệt toàn bộ phần thân dưới, phải nằm viện điều trị trong 2 năm ròng.
Thực tế cậu chàng đã cố gắng kết liễu đời mình ngay trên giường bệnh. Nhưng ... ngay cả tự kết liễu cuộc đời mình cậu cũng không làm được, vì sức lực có hạn. Và cuối cùng cậu chọn tiếp tục đọc và tự học về nghề kiến trúc sư. Tốt nghiệp ra trường loại xuất sắc, nhưng tâm lý của một kẻ tật nguyền làm nghề kiến trúc một lần nữa khiến cậu không thấy lý do để tiếp tục.
Chính lúc đó, ông chủ một công ty kiến trúc đã khẽ khàng bảo cậu rằng:
"Chính vì không có nhiều người tật nguyền làm kiến trúc sư, có biết bao nhiêu công trình không hiểu nỗi khó của người đi xe lăn và không đưa nó vào thiết kế. Chính vì con là người ở giữa hai thế giới, và đây là lý do con sẽ là cầu nối để các công trình kiến trúc thân thiện với người khuyết tật hơn. Bọn ta không thể nào hiểu được nhu cầu hành vi của người tật nguyền rõ như con được"
Và đó là câu chốt thuyết phục anh chàng về góc nhìn của người khuyết tật có giá trị thế nào trong các thiết kế kiến trúc. Đây là minh chứng cho việc lật ngược góc nhìn và dẫn tới các insight thật sự sâu sắc.
Vậy làm sao để học cách lật ngược góc nhìn?
Câu trả lời của mình là: hãy cố gắng tạo ra sự mới mẻ trong luồng thông tin, cách làm việc hằng ngày, thói quen, nếp nghĩ của bạn. Điều này sẽ giúp bạn bớt đi được lối mòn tư duy.
Cụ thể hơn, hãy trò chuyện thảo luận với những người có góc nhìn, cuộc sống, nền văn hóa, ngành nghề khác bạn. Bạn sẽ học được các góc nhìn khác từ họ. Đây cũng là lý do mình duy trì rất nhiều cuộc thảo luận cởi mở trên cộng đồng Everyday Insight, với phương châm "không có câu hỏi ngốc nghếch, chỉ có góc nhìn khác thôi"
Ngoài ra, khi đọc sách hoặc các nội dung tiêu thụ hằng ngày, hãy cố gắng đọc đa dạng nội dung. Ví dụ, bạn có thể thích các dòng sách phát triển bản thân và marketing, nhưng lâu lâu hãy mua các đầu sách về tài chính, về khoa học não bộ v..v.. và từ các tác giả khác mà bạn thường không biết tên. Việc này sẽ giúp kích hoạt não bộ và gia tăng góc nhìn góc phân tích trong hành trình phát triển tư duy của chính bạn đó.
Hãy cảnh giác với thiên kiến xác nhận (confirmation bias)
Thiên kiến xác nhận chính là thói quen tìm kiếm các bằng chứng xác nhận lại niềm tin của mình là đúng, và chỉ có nó là đúng thôi, những cái khác là sai. Đây là một dạng thiên vị trong việc chọn lựa thông tin và chỉ muốn xác minh "tôi đúng".
Nếu bạn hỏi làm sao để mình tránh không đem thiên kiến vào suy nghĩ và phân tích?
Câu trả lời thật lòng là không thể nào tránh được 100%. Bởi vì trong quá trình được giáo dục và lớn lên, cách chúng ta tiếp nhận thông tin và xây dựng thế giới quan đã có tác động bởi hệ thống niềm tin, tục lệ, văn hóa v..v.. từ môi trường xung quanh rồi. Chúng ta chỉ có thể học cách xác định bản thân mình là ai, có thể có khả năng thiên vị với những tình huống gì v..v.. khi phân tích xem xét vấn đề thôi.
Chính sự mập mờ của thiên kiến này cũng là lý do mỗi người nên tự trau dồi một tư duy rộng mở và đa chiều. Bằng các cách đã nêu ở trên: xem xét đổi chiều góc nhìn, mở rộng thế giới quan, đọc các loại sách nội dung khác nội dung thông thường bạn đọc v..v..
Khi nhận thức của bạn rộng hơn, việc nhìn ra xu hướng thói quen ra quyết định, đánh giá một điều gì đó sẽ rõ ràng với bạn hơn. Thiên kiến xác nhận vì vậy sẽ được bạn hạn chế hoặc giảm tránh tốt hơn.
Suy nghĩ theo nhóm sẽ đóng sầm cánh cửa dẫn tới insights
Cùng nhau suy nghĩ là một cơ hội tốt để … không đi tới đâu hết.
Các cuộc thảo luận brainstorming thường rơi vào ngõ cụt nếu không có người điều phối đúng đắn. Ngoài ra, brainstorming hay các hoạt động nhóm thường có kết cục là "người nào to mồm, ý kiến người đó thường được quan tâm". Và nó dẫn tới câu chuyện những ý tưởng của các thành viên hướng nội, suy nghĩ thấu đáo chậm rãi nhưng không lớn tiếng hơn hoặc cách chia sẻ không được tự tin như nhóm còn lại, sẽ bị loại bỏ.
Do đó, các cuộc thảo luận nhóm nên được đánh giá theo ý tưởng này là gì, hơn là ý tưởng này của ai? Không gian thảo luận nên có cảm giác an toàn, không chặt chém chỉ trích phán xét.
Và tốt nhất, theo Adam Grant, là làm brainwriting, tức là viết ra hết những suy nghĩ trong đầu và trưng lên một nơi để mọi người đánh giá ý tưởng, không phải đánh giá người có ý tưởng đó.
Với cá nhân, bạn có thể thực hành tương tự. Hãy viết ra hết các suy nghĩ tiếng nói trong đầu mình. Nghĩ cái gì viết cái đó. Sau đó mới bắt đầu xem xét các ý tưởng dòng suy nghĩ lập luận khác nhau và lúc này chọn ra ý tưởng sáng giá.
Hàm ý của phần này là gì?
Đó là đừng để "sự lấp lánh của vè ngoài" như tiếng nói, người phát ngôn, phong thái v..v.. ảnh hưởng tới suy xét về mặt insight hay thông tin. Khi phân tích, tỉnh táo nhận diện và chọn lọc thông tin chuẩn xác, phù hợp với bối cảnh mới là tiêu chí cần đưa lên hàng đầu.
TÓM LẠI THÌ
Phát triển khả năng phân tích tìm kiếm insight đồng nghĩa với việc phát triển kỹ năng tư duy phân tích. Để làm được chuyện này, không có cách nào khác là lên kế hoạch và đưa ra các bài tập dần dần cho não bộ của bạn rèn luyện.
Những tưởng sẽ rất khó, nhưng chỉ cần một thay đổi nhỏ như chọn lựa thông tin để nạp vào, cởi mở thảo luận với các góc nhìn khác mình, làm một hành động khác thường ngày, viết ý tưởng ra thay vì nói thành tiếng v..v.. sẽ dần dần giúp bạn nhìn và thấy được các insight rõ ràng hơn. Tư duy cũng từ đó mà mài bén hơn.
Khó, nhưng không phải không làm được. Và trong thời đại AI như ngày nay, học cách sử dụng não của mình chính là học cách để tồn tại và sống bền bỉ.
Bạn đang thực hành bao nhiêu cách trong bản tin này khi nói tới "sử dụng não" của mình? Có thể chia sẻ với mình không?
Cảm ơn bạn đã đọc bản tin nhé.
Norah VO
From Insights To Intelligence
Quản trị rủi ro, overthinking, nhìn ra thiên kiến, đa dạng góc nhìn, tạo tình huống giả định....chỉ có lật ngược góc nhìn với tui còn hơi lơ mơ. Nhưng mà cũng trải qua kha khá, có cảm giác bản thân đã sử dụng nào hiệu quả hơn. Bài viết hay nhé!