Bạn đang ở cấp độ tư duy nào dưới đây?
Chia sẻ chi tiết cách mình tự học và vận dụng một kỹ năng nào đó qua phân tích
CREATE: là chuỗi nội dung chia sẻ về cách làm từ sáng tạo nội dung, đến cách thu thập insights và kinh doanh tiếp thị hiệu quả.
Hello chào bạn.
Trong loạt chia sẻ về việc hiểu đúng insight, bạn cũng được mình gợi ý một số cách để thực hành mài giũa tư duy. Những tưởng nội dung mình gửi đi chỉ dừng lại ở hộp thư bạn đọc, lần này, mình còn nhận về:
một câu hỏi bình luận khi so sánh hiện tượng short video và insight lý giải của nó là gì?
và một bài viết tổng hợp tóm tắt nội dung bản tin ngược lên lại trên cộng đồng Everyday Insight (bài Insight vs. Idea)
Hai động thái này chính xác là những tín hiệu rất vui, vì chúng là những hành động tiếp theo trong mô hình cấp độ tư duy, để từng bước biến đổi cái ta đọc từ người khác sang cái của mình. Do vậy, bài viết hôm nay, mình muốn mổ xẻ một chút nữa một mô hình để chúng ta dò theo và tự nâng cấp trình tư duy của bản thân. Nếu bạn:
là người trên hành trình tự học, tự phát triển tư duy phân tích
là người làm đào tạo, giảng dạy ai đó về một chuyên môn kỹ năng gì đó
và lâu lâu vẫn hoài nghi cách mình tiếp cận tri thức đang ở đâu? Có thể giúp bản thân hay học viên ứng dụng tốt hơn như thế nào? thì bản tin hôm nay là dành cho bạn.
Tại sao việc hiểu mình đang ở cấp độ tư duy nào lại quan trọng như vậy?
Nếu JD của người làm phân tích thường đi kèm với danh sách các yêu cầu đầu ra như biết phân tích dữ liệu, thiết kế báo cáo trực quan sinh động, có thể thuyết trình và đám phán với khách hàng v..v.. thì trong thế giới của người tự học, kỹ năng "biết phân tích dữ liệu" sẽ cần bạn tiếp nhận một cách chi tiết hơn nữa. Thành thử ra, trong thế giới của việc tự bơi/tự học, nhìn ra được các cấp độ chi tiết khác nhau khi phân tích kỹ năng "biết phân tích" sẽ giúp bạn có động lực và biết mình cần làm gì tiếp theo hơn.
Tại sao phải chi tiết hơn nữa?
Tại vì nếu bạn không hình dung sơ bộ được các mức độ của "biết phân tích", bạn sẽ khó phán đoán và có kế hoạch học tập phù hợp.
Cho nên, lúc này đây, khi nói tới tự học để "biến phân tích dữ liệu", bạn có thể nghĩ tới:
đọc hiểu con số đó nghĩa là gì (như lượt likes hay lượt shares có nghĩa là gì?)
hiểu tương quan giữa các số với nhau (như likes nhiều hơn shares trên một bài viết nghĩa là sao?)
dựa vào dữ liệu mà biết đặt câu hỏi liên quan (như bài này số shares nhiều, có phải do nội dung, có phải do đối tượng, khung giờ đăng? hay nếu điều chỉnh câu chốt như bài có nhiều tương tác cho bài nhiều lượt shares, thì có khác đi không? hay muốn kiểm nghiệm đối tượng khách hàng thì bài viết này có đủ dữ liệu chưa?)
và đi sâu hơn nữa
Một ví dụ khác cho bạn dễ hình dung hơn nhé. Khi được hỏi về khả năng thiết kế, câu trả lời mình thường nghe là "tôi biết dùng Canva để thiết kế". Khi mình tự học thiết kế, mình cũng biết dùng Canva, nhưng cách mình tự lên lộ trình học sẽ là:
biết thao tác trên Canva dựa vào template có sẵn, edit lại chữ/ảnh hợp lí
biết dùng Canva kết hợp template sẵn có 50%, 50% là từ ý tưởng thiết kế của mình
có idea thiết kế không cần rảo template Canva, biết chọn mẫu như khung 20%, còn lại bản thân tự tạo template hết cho một loạt ảnh
biết thiết kế theo phong cách thương hiệu (tối giản, sang trọng, trẻ trung v..v.. )
rồi kết hợp kiểu thiết kế như 1 ảnh, 4 ảnh cho FB, hay chuỗi ảnh cuộn carousel, hay GIF hay stories v..v..
cứ vậy mà nâng cấp dần
Minh họa một GIF mình thiết kế cho một brand nội thất cao cấp
Thời gian đầu khi làm freelancer chập chững vừa tư vấn vừa làm content, mình đã tự học như thế. Có thể không chuẩn chỉnh như dân thiết kế, nhưng kết quả trả về khiến khách hàng mình khá hài lòng. Và thế là mình lại tự học để nâng level cho đề bài sau.
Học cách phân cấp, chia mức độ từ dễ tới khó, từ làm chậm hay nhanh, từ làm được cơ bản tới nâng cao v..v.. khi tiếp cận một chủ đề kiến thức và kỹ năng mới, là một cách mình luôn làm. Nó giúp bạn yên tâm trên con đường phát triển bản thân bền vững.
Khi bạn hiểu bạn đang ở đâu, nấc thang tiếp theo có yêu cầu gì, thì việc nhắm sự tập trung vào đó sẽ rõ ràng rất nhiều. Bạn cũng tự tạo được động lực và sự phấn khởi trên hành trình tự học của mình hơn. Vì bạn có một bức tranh, một lời hứa, một tầm nhìn rõ ràng.
Các cấp độ tư duy phân tích
Lấy ví dụ về biết phân tích và biết dùng Canva để thiết kế, vì mình học và làm được thông qua việc tự phân tích. Một cách thú vị là hóa ra mình đã đi theo các cấp độ tư duy phân tích của Học thuyết Bloom rất bản năng. Sau này khi nhìn lại, bản thân mới vỡ òa ra con đường và các nấc thang chia cụ thể.
Theo Bloom's Taxonomy, khi bạn tiếp cận một chủ đề, kỹ năng hay dạng kiến thức gì, mỗi chúng ta sẽ có 6 cấp độ tư duy, từ thấp lên cao như sau:
Ghi nhớ (Remembering): Khả năng nhớ lại thông tin, dữ kiện.
Hiểu (Understanding): Khả năng giải thích, diễn giải thông tin.
Vận dụng (Applying): Khả năng sử dụng kiến thức vào tình huống cụ thể.
Phân tích (Analyzing): Khả năng chia nhỏ thông tin thành các phần, xác định mối quan hệ giữa các phần.
Đánh giá (Evaluating): Khả năng đưa ra phán xét, đánh giá dựa trên tiêu chí nhất định.
Sáng tạo (Creating): Khả năng kết hợp các yếu tố để tạo ra sản phẩm, ý tưởng mới.
Ví dụ cách mình học thiết kế trên Canva theo cấp độ Bloom như sau
Nếu bây giờ áp vào lại cách mình học thiết kế, nó đã diễn ra như vầy nè:
Mình thường lướt Instagram, cứ mỗi khi nhìn thấy một thiết kế đẹp mắt, bản thân sẽ screenshot hoặc và saved (lưu) lại -> Ghi nhớ
Thực tế mình thường nhảy cóc qua luôn bước vận dụng. Nhưng đúng là mỗi lần dừng lại xem một ảnh thiết kế hợp lý, mình sẽ tự phân tích nhanh trong đầu bố cục, phong cách thiết kế -> Điều này giúp mình hiểu rõ hơn cả phong cách thiết kế bản thân thích, và cách mà những thiết kế đẹp đang làm là gì
Khi chuẩn bị loạt bài mới, đặc biệt với chiến dịch bán hàng mới, mình sẽ mở Canva ra và thiết kế. Lúc này, một là trong đầu đã nghĩ sẽ có điểm nhấn là gì, hai là mình sẽ browse nhanh các template gần giống ý tưởng đó trên Canva, và ba là tiềm thức sẽ nhớ lại các mẩu thiết kế đã lưu trên điện thoại hoặc Instagram-> Đây là lúc mình vận dụng cái đã hiểu vào
Sau khi lượt hết các mẫu vừa ý, mình sẽ chọn ra một mẫu thiết kế ưng nhất, lúc này bản thân sẽ phân tích các yếu tố dùng được, các yếu tố cần bỏ đi và điều chỉnh sao cho phù hợp nhu cầu của bản thân -> Phân tích sâu hơn là đây
Hoàn thành thiết kế, gắn logo, ghép thông điệp, check xem có hợp màu brand chưa -> Đánh giá
Dựa vô mẫu đó, mình tạo thêm các template tương tự cho các mẫu sau (lần đó mình thiết kế dạng porotoflio ra mắt bộ sưu tập xuân-hè đồ nội thất cao cấp) -> Sáng tạo thiết kế thành của mình
Và mình cứ vậy điều chỉnh sau mỗi lần làm xong, và lại tạo template cho các lần sau, ráp vô là dùng được.
Tuy là mô hình Bloom áp dụng cho cấp độ tư duy, nhưng bạn thấy đó, mình học cách tạo ra thiết kế trên Canva ... thông qua phân tích rất nhiều. Mình không bắt đầu với việc đọc lý thuyết về thiết kế. Mà "lý thuyết" ở đây đang là các mẩu thiết kế sẵn có. À, có một vài account chuyên thiết kế mình có theo dõi và đọc hiểu các khái niệm, lý do đằng sau cách thức của họ.
Thực hành rèn luyện tư duy phân tích theo cấp độ
Nếu có ai hỏi mình "cách tự học xxx là gì?", thì sau nhiều lần đúc rút của bản thân trong vai trò người học và trong vai trò người dạy, chúng ta có thể thực hành theo từng cấp độ như sau:
Từ nhớ tới hiểu
Trước hết bạn cần phân chia các nhóm nội dung mình thu nạp vào, cho chủ đề mà bạn muốn trau dồi:
Nội dung ngắn hên xui trên mạng xã hội: vẫn có ích nếu bạn dùng nó cho mục đích "biết biết", lướt
Nhưng nội dung dài và chuyên sâu mới là thứ bạn nên dành thời gian cho vì tính hệ thống, liền mạch của nó. Ví dụ như:
các dạng email hằng tuần, newsletter, bản tin chuyên môn: đây là lý do mình xem
như một thư viện về Insight mà mình tự xây cho bản thân và những bạn yêu thích chủ đề nàynội dung định kì (định dạng khác) theo chủ đề như series podcast, playlist
các khóa học
tài liệu đọc và nghiên cứu sâu như sách
Khi đã phân loại nội dung theo chủ đề muốn nâng cấp, hãy xem cách bạn tiếp cận nội dung đó để không rơi vào trạng thái "Nước đổ đầu vịt". Cách dễ nhất mình thường làm là
gạch chân highlight ý, chụp màn hình các nội dung hay cần lưu
viết ghi chú trên sách, trong khi nghe podcast
sau đó xử lý các ghi chú đó lại
Cách bạn xử lý ghi chú cũng là giai đoạn bạn biến đổi từ nhớ sang hiểu hơn, vì lúc xem lại notes của mình là lúc bạn tự diễn giải trong đầu mình lần nữa. Khả năng xử lý và tổng hợp thông tin sẽ được mài dũa khi làm điều này. Và đỉnh cao của việc hiểu là truyền đạt, diễn giải lại cho người khác.
Bạn có thể làm điều này như thế nào?
bằng cách chia sẻ note nhanh của bạn công khai và kèm theo lời bình, diễn giải lại
bằng cách tổng hợp tất cả note và viết tóm tắt
bằng cách viết một phần tóm tắt rút gọn và phân tích liên hệ sâu hơn tới một case study gì đó
bằng cách nói lại, đi dạy lại, hướng dẫn lại cho người khác
Khi tới bước "chỉ lại" cho người khác, là bạn đã qua tới cấp độ hiểu sâu sắc rồi đó.
Bạn cũng có thể kiếm người thảo luận, tự nghĩ ra câu hỏi để lật góc nhìn và đào sâu về chủ đề mình đang quan tâm hơn. Ví dụ: bọn mình đang có series “ĐỌC NGƯỜI” trên Everyday Insight, thay vì đọc sách, bạn sẽ được đọc về hành trình của một ai đó, và đặt câu hỏi ngay với cuốn “sách sống” này.
Giai đoạn vận dụng, phân tích, đánh giá và sáng tạo
Giai đoạn vận dụng, phân tích và đánh giá hiểu dễ hiểu nhất chắc nên đặt một bối cảnh vào nhé.
Đó là trường hợp học viên của mình, sau khi nghe chia sẻ về khái niệm chân dung khách hàng và hành trình khách hàng, bạn được mình giao bài tập về nhà vẽ lại chân dung một khách hàng bạn cho là tiềm năng với dịch vụ của mình.
Đây là giai đoạn vận dụng đó. Họn viên lúc này sẽ ngồi xem lại tài liệu, hướng dẫn cách làm của mình và bắt đầu đổ suy nghĩ của bạn vào bài tập.
Bạn giải bài tập. Mình và bạn ngồi xem lại chân dung khách hàng bạn đã vẽ. Mình đặt câu hỏi trên bài tập bạn làm, kiểu như "Tuổi 18-90 tuổi là ai cũng là khách hàng của mình được hả? Có thể khoanh nhỏ nữa không? Khoanh thì sẽ như thế nào?"
Và mỗi một lần trả lời câu hỏi của mình, là một lần bạn ngồi phân tích. Tất nhiên giai đoạn đầu, cách bạn phân tích sẽ được mình "mớm". Nhưng sau buổi phân tích review đó, bạn sẽ tự tin ngồi phân tích lại tất cả các chân dung khách hàng khác của bạn tự tin hơn.
Đó là giai đoạn đánh giá lại. Nghĩa là biết xem xét những kiến thức mình vận dụng vào đã đi đúng chưa. Để từ đó, những lần sau, khi bạn thu thập được insight mới, tiếp xúc các đối tượng tiềm năng mới, bạn sẽ tự biết cách vẽ chân dung KH mới. Thậm chí là, bạn có thể tư vấn cho khách hàng (client) của bạn để tìm insight và vẽ đúng chân dung khách hàng nữa.
TÓM LẠI THÌ
Khi mình bắt đầu sự nghiệp kinh doanh chuyên môn, cột mốc quan trọng nhất của mình là tạo ra khóa học live-training đầu tiên về phân tích insight khách hàng. Mình đem rất nhiều hy vọng, kinh nghiệm làm việc, học thuyết phân tích trong marketing vào và tin rằng đây là một khóa học công phu chắc chắn các bạn sẽ làm được, tốt hơn cả mình lúc mới bắt đầu.
Nhưng mình đã sai, buổi học đầu tiên lý thuyết mình trao đi dày, mặc dù rất chuyên môn và hệ thống. Mình đã sửa sai bằng việc lắng nghe feedback, điều hướng nội dung, giao bài tập và đồng hành qua ZALO cho bất kì câu hỏi nào của các bạn. Kết thúc lớp học đó, không chỉ những bạn học viên đi hết các buổi đã "lớn lên" mà bản thân mình cũng hiểu và trưởng thành hơn trên hành trình đào tạo.
À, nếu bạn có nhu cầu đồng hành 1:1 về phân tích insight cho cây viết, người kinh doanh chuyên môn hoặc người làm đào tạo, nhắn tin cho mình nhé.
Sự học, dù là tự học hay là người trao truyền, chúng ta đều có thể cải tiến và biến tri thức trở thành "của mình", nếu biết mình ở đâu và cần bước đi những bậc nào.
Cám ơn bạn đã đọc bản tin hôm nay. Bạn có câu chuyện nào về sự học muốn chia sẻ với mình không?
Norah VO
From Insight To Intelligence